محدوده حجاب زندر آیه ۳۱ سوره نور و در بسیاری از روایات، محدوده حجاب بیان شده است. خداوند در آیه مذکور می‌فرماید: «به زنان مؤمن بگو که چشمان خود فرو گیرند و شرمگاه خود نگه دارند و زینت‌های خود را جز آن مقدار که پیداست، آشکار نکنند و مقنعه‌های خود را تا گریبان فرو گذارند و زینت‌های خود را آشکار نکنند، جز برای شوهر خود یا پدر خود و یا... و نیز چنان پای بر زمین نزنند تا آن زینت که پنهان کرده‌اند دانسته شود...». در اصول کافی روایات متعددی درباره محدوده حجاب بیان شده است که این روایات در باب «آنچه از زنان است و نگاه کردن به آن جایز است»، جمع‌آوری شده است. مسعدة بن زیاد از امام جعفر صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که وقتی از حضرت درباره زینتی که زن می‌تواند آشکار کند سؤال شد، فرمود: صورت و دو کف دست. البته از نظر اسلام، پیدا بودن صورت زن در صورتی اشکال ندارد که بدون آرایش یا همراه با آرایش‌های خیلی جزئی مثل اصلاح صورت و چیدن ابروها (که در بعضی از عرف‌ها آرایش به حساب نمی‌آید) باشد. ۱ - مقدار پوشش زنحجاب و پوشش زن به حدی اهمیت دارد که خداوند متعال در قرآن مجید آن را مطرح کرده است. خداوند متعال در سوره نور در این باره می‌فرماید: «وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ ...»؛ «به زنان مؤمن بگو که چشمان خود فرو گیرند و شرمگاه خود نگه دارند و زینت‌های خود را جز آن مقدار که پیداست، آشکار نکنند و مقنعه‌های خود را تا گریبان فرو گذارند و زینت‌های خود را آشکار نکنند، جز برای شوهر خود یا پدر خود و یا... و نیز چنان پای بر زمین نزنند تا آن زینت که پنهان کرده‌اند، دانسته شود...». ۲ - استثنائاتبسیاری معتقدند که صورت و دست‌ها از مچ به پایین (وجه و کفین) از حکم حجاب استثنا شده‌اند و در آیه هم قراینی بر این استثنا وجود دارد؛ از جمله: ۲.۱ - اولاستثنای زینت ظاهر در آیه فوق، خواه به معنای محل زینت باشد یا خود زینت، دلیل روشنی است بر این که پوشاندن صورت و کفین لازم نیست. ۲.۲ - دوممفهوم دستور آیه فوق در مورد انداختن گوشه مقنعه (و روسری) به روی گریبان، که منظور، پوشانیدن تمام سر و گردن و سینه است و سخنی از پوشانیدن صورت در آن نیست، قرینه دیگری بر این مدعاست. ۳ - شأن نزول آیهدر شأن نزول این آیه گفته‌اند که عرب‌ها در آن زمان روسری و مقنعه‌ای می‌پوشیدند که دنباله آن را روی شانه‌ها و پشت سر می‌انداختند؛ به طوری که مقنعه پشت گوش آن‌ها قرار می‌گرفت و تنها سر و پشت گردن را می‌پوشاند؛ ولی قسمت زیر گلو و کمی از سینه که بالای گریبان قرار داشت، نمایان بود. اسلام این وضع را اصلاح کرد و دستور داد دنباله مقنعه را از پشت گوش یا پشت سر جلو آورده و به روی گریبان و سینه بیندازند. نتیجه آن بود که تنها گردی صورت باقی می‌ماند و بقیه بدن پوشانده می‌شد. شواهد تاریخی نیز نشان می‌دهد که نقاب زدن بر صورت در صدر اسلام جنبه عمومی نداشته است. ۴ - نمونه‌ای از روایاتائمه طاهرین (علیهم‌السلام) نیز در روایات زیادی، در توضیح و تفسیر این آیه شریفه، مقدار لازم حجاب و پوشش واجب را بیان کرده‌اند. ۴.۱ - روایتی از ابن یسار«عن الفضیل بن یسار قال: سالت ابا عبدالله (علیه‌السلام) عن الذراعین من المراة اهما من الزینة التی قال الله تبارک و تعالی و لا یبدین زینتهن الا لبعولتهن قال: نعم و ما دون الخمار من الزینة و ما دون السوارین»؛ فضیل یسار (یکی از یاران امام جعفر صادق (علیه‌السلام)) می‌گوید از آن حضرت سؤال کردم: آیا ذراعین (از مچ تا آرنج دست) زن، از زینتی که خداوند فرموده است نباید آن را برای غیر شوهران خود آشکار کنند، محسوب می‌شود؟ حضرت فرمود: «بله و آنچه از بدن از خمار (روسری یا مقنعه) پایین‌تر است از زینت حساب می‌شود...». ۴.۲ - روایتی از ابن زیاد«عبدالله بن جعفر فی قرب الاسناد عن هارون بن مسلم عن مسعدة بن زیاد قال: سمعت جعفرا و سئل عما تظهر المراة من زینتها قال: الوجه و الکفین»؛ مسعدة بن زیاد از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که وقتی از حضرت درباره زینتی که زن می‌تواند آشکار کند سؤال شد، فرمود: «صورت و دو کف دست". ۵ - بیان دو نکتهالبته باید به دو نکته توجه داشت: ۵.۱ - نکته اولاز نظر اسلام، پیدا بودن صورت زن در صورتی اشکال ندارد که بدون آرایش یا همراه با آرایش‌های خیلی جزئی که در عرف زینت به حساب نمی‌آید، باشد و مفسده‌ای را هم به همراه نداشته باشد. [۶]
آیت الله خمینی، روح الله، توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج۲، ص۹۲۹.
۵.۲ - نکته دومدر مواردی که بیان می‌شود پوشیدن وجه و کفین لزومی ندارد، به این معنا نیست که نگاه و نظر به آن از طرف مرد اشکالی ندارد؛ چون ملازمه‌ای بین آن دو نیست و آنچه در این‌جا بدان پرداختیم، مسئله اول است. ۶ - پانویس
۷ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «محدوده حجاب زن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸. |